Park kulturowy jest jedną z form oraz sposobów ochrony krajobrazu kulturowego czyli przestrzeni historycznie ukształtowanej w wyniku działalności człowieka, zawierającej wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Taką formę ochrony przewiduje ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku (Dz.U. nr 162, poz. 1568, art. 7, p.3). Park kulturowy może utworzyć Rada Gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały. Celem utworzenia parku kulturowego jest zintegrowana ochrona wyjątkowych wartości kulturowych i krajobrazowych wraz z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice i sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, które mają obowiązywać na terenie parku. Zgodnie z art. 17 w/w ustawy mogą one dotyczyć:
1) prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej;
2) zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych;
3) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego;
4) składowania lub magazynowania odpadów.
Wójt (burmistrz, prezydent miasta) zobowiązany jest do sporządzenia planu ochrony parku kulturowego, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, który wymaga zatwierdzenia przez radę gminy. W celu realizacji zadań związanych z ochroną parku kulturowego rada gminy może utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania parkiem.
Utworzenie parku kulturowego w Jarosławiu jest jednym z etapów długotrwałego procesu działań w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego naszego miasta zmierzających do wpisania starówki na listę „pomników historii".
Park kulturowy w Jarosławiu został utworzony Uchwałą Nr 542/XLVIII/09 Rady Miasta Jarosławia z dnia 23 marca 2009 r. pod nazwą PARK KULTUROWY ZESPOŁU STAROMIEJSKIEGO ORAZ ZESPOŁU KLASZTORNEGO OO. DOMINIKANÓW W JAROSŁAWIU.
W granicach parku znajduje się: historyczne centrum miasta wraz z systemem obwarowań miejskich, placem przed Bramą Krakowską, kościołem pw. Św. Ducha, zespołami kościelno-klasztornymi dawnego Opactwa Sióstr Benedyktynek i OO. Dominikanów oraz otaczającymi je fortyfikacjami.
Obszary objęte granicami parku kulturowego są terenami o szczególnie cennych i unikatowych wartościach kulturowych i krajobrazowych. Czynniki, które w głównej mierze decydują o wyjątkowej randze tych zespołów to bogata historia, tradycje handlowe, ślady wielu kultur, kościoły, synagogi, cerkiew, wyjątkowe, lokalne kamienice mieszczańskie, klarowny układ urbanistyczny, miejscami znakomicie zachowane układy fortyfikacji a także malownicze położenie (walory widokowe).
Celem utworzenia parku jest zintegrowana ochrona wyjątkowych wartości kulturowych i krajobrazowych, powstrzymanie ich degradacji oraz zachowanie wyróżniających się pod względem walorów krajobrazowych panoram widokowych, przestrzeni historycznie ukształtowanej z obiektami zabytkowymi i zabytkowymi zespołami, miejscami pamięci narodowej, układem dróg i systemów fortyfikacyjnych. Postępująca degradacja a także nieprzemyślana i przypadkowa urbanizacja tego obszaru wymaga podjęcia wzmożonych działań ochronnych, poprzez eliminowanie i minimalizowanie zidentyfikowanych zagrożeń.
Ochrona parku kulturowego powinna też zostać uwzględniona w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W specjalnych przypadkach park kulturowy, o szczególnej wartości, może też być uznany za pomnik historii lub jako pomnik historii wpisany na "Listę dziedzictwa światowego".
Plan Ochrony Jarosławskiego Parku Kulturowego stanowi formę konserwatorskiego instrumentarium dla bieżących działań, z drugiej strony jest to także otwarty zbiór wytycznych i postulatów dla dalszych działań planistycznych, które powinny zostać poddane publicznej dyskusji, konsultacji społecznej etc.
Opracowanie zostało oparte na metodzie jednostek i wnętrz architektoniczno-krajobrazowych (JARK-WAK), której autorem jest prof. Janusz Bogdanowski. W ramach identyfikacji zasobu kulturowego przeprowadzono szczegółowe badania terenowe, kwerendę archiwalną i kartograficzną, analizę istniejącego stanu ochrony prawnej (rejestr zabytków, Gminna Ewidencja Zabytków wraz z częścią archeologiczną - karty AZP, Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Zespołu Staromiejskiego w Jarosławiu, Archeologiczne Zdjęcie Polski). Teren Parku Kulturowego został podzielony na jednostki architektoniczno-krajobrazowe (JARK). Na podstawie analizy zasobu przeprowadzono waloryzację obiektów i terenu oraz sporządzono wytyczne konserwatorskie.
Autorzy: Zespół Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków Oddział w Rzeszowie, 2006-2007; KIEROWNICTWO I KOORDYNACJA PRAC: mgr inż. arch. Adam Sapeta
WYKONANIE PRAC PROJEKTOWYCH I OPRACOWANIE TEKSTU PLANU OCHRONY: mgr Anna Fortuna-Marek, mgr Andrzej Gliwa, mgr Ryszard Kwolek, mgr Krzysztof Partyka, mgr Bartosz Podubny, mgr inż. arch. Barbara Potera, mgr inż. arch. Adam Sapeta
